Réttur til félagslegrar aðstoðar

Réttur þessi á að tryggja að fólk búi við fullnægjandi lífsskilyrði. Það felur í sér að einstaklingur hafi aðgang að nægjanlegu magni af vatni, fæðu, fatnaði, húsaskjóli og fullnægjandi heilsuvernd þegar hennar er þörf.

Allir einstaklingar eiga að hafa möguleika á því að vera fullir þátttakendur í því samfélagi sem þeir búa í, enginn á því að þurfa að upplifa félagslegar hindranir sem aftra þeim frá slíkri þátttöku. Fólk á að geta notið grundvallarréttinda með mannlegri reisn og með virðingu frá öðrum. Enginn á að þurfa að búa við aðstæður þar sem þeir þurfa að upplifa niðurlægingu til að njóta grundvallarmannréttinda. Aðstæður sem þessar eru til dæmis þegar einstaklingur þarf að afla sér lífsviðurværis með ástundun vændis, með betli eða með nauðungarvinnu.

Fullnægjandi lífsskilyrði fela í sér að einstaklingur fái afnotið þeirra lífsskilyrða sem ná yfir fátækramörk þess lands sem í hlut á.

Samkvæmt Alþjóðabankanum eru fátækramörkin skilgreind út frá tveimur þáttum:

a) að einstaklingur hafi nægjanlega fjármuni til þess að greiða fyrir fullnægjandi magn af fæðu og öðrum grundvallarnauðsynjum,

b) að einstaklingur hafi fé til þess að eiga möguleika á að vera fullur þátttakandi í því samfélagi sem hann býr í. Upphæð þess kostnaðar er breytileg eftir því hvaða ríki á í hlut.

Ríki eru skyldug til þess að stefna statt og stöðugt að því að hver einstaklingur undir lögsögu ríkisins fái notið þeirra grundvallarþátta sem nauðsynlegir eru til að lifa sómasamlega í því samfélagi sem þeir eru hluti af.

Réttur til félagslegs öryggis

Alþjóðlegir mannréttindasamningar skilgreina félagslegt öryggi á eftirfarandi hátt:

Félagslegt öryggi er þegar ríkið verndar einstaklinga og þjóðfélagið í heild fyrir alls kyns efnahagslegum og félagslegum vandamálum, líkt og vandamálum sem tengjast öldrun, veikindum, meðgöngu og fæðingu, röskun á atvinnuvenjum, atvinnuleysi, örorku eða dauða. Jafnframt felur vernd ríkisins í sér aðgengilega heilbrigðisþjónustu og niðurgreiðslu gjalda fyrir einstaklinga sem hafa börn á framfæri sínu.

Rétturinn til félagslegs öryggis gerir ráð fyrir því að innan ríkja sé til staðar skilvirkt kerfi sem verndar félagslegt öryggi þjóðfélagsþegnanna. Ríkinu ber skylda til að tryggja að einstaklingar sem á þurfa að halda, fái bætur. Ríkinu er því ekki heimilt að draga úr fjármagni sem ætlað er fyrir félagslega þjónustu.

Rétturinn til félagslegs öryggis leggur þá skyldu á ríki að það tryggi að allir einstaklingar sem í því búa fái grundvallarþörfum sínum mætt.

Félagslegt öryggi í íslenskum rétti

(Eftirfarandi texti er úr 5. kafla bókarinnar Mannréttindi í þrengingum sem hægt er að nálgast í heild sinni hér á vefnum)

Innleiðing réttarins til félagsleg öryggis í íslensk lög er nokkuð umfangsmikil. Fyrst ber að nefna ákvæði 1. og 3. mgr. 76. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, nr. 33/1944, sem kveða á um að öllum sem þess þurfa skuli tryggður í lögum réttur til aðstoðar vegna sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika og að börnum skuli tryggði í lögum sú vernd og umönnum sem velferð þeirra krefst. Það ákvæði kemur inn í stjórnarskrána með stjórnskipunarlögum nr. 97/1994Í athugasemdum frumvarpsins um 1. mgr. 76. gr. er vakin athygli á samningnum um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi og sérstaklega bent á 11. og 12. gr. um rétt allra til viðunandi lífsafkomu og rétt til að njóta líkamlegrar og andlegrar heilsu að hæsta marki sem unnt er. Eins og sjá má af stjórnarskrárákvæðinu er kveðið á um að réttindin skuli tryggð í lögum. Þar má t.d. nefna lög nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, lög nr. 100/2007 um almannatryggingar, lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar og lög nr. 95/2000 um fæðingar- og foreldraorlof. Framangreindum lögum er ætlað að tryggja framfærslu aldraðra, öryrkja, atvinnulausra og nýbakaðra foreldra. Lögum nr. 99/2007 um félagslega aðstoð er ætlað að veita ýmsa aðstoð á borð við umönnunargreiðslur og bætur, maka- og dánarbætur, endurhæfingarlífeyri, heimilisuppbót, endurgreiðslu umtalsverðs kostnaðar við læknishjálp og lyf, mæðra- og feðralaun o.fl. Lögum nr. 112/2008 um sjúkratryggingar er ætlað að tryggja að allir geti notið heilbrigðisþjónustu, án tillits til efnahags. 
Auk lífeyrissjóða og ríkis hafa sveitarfélögin sérstökum skyldum að gegna til að tryggja félagslegt öryggi íbúa. Í lögum nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga er m.a. fjallað um aðstoð vegna húsnæðismála, fjárhagsaðstoð og ýmsa þjónustu við aldraða, fatlað fólk og barnafjölskyldur. Markmið laganna skv. 1. gr. er að „tryggja fjárhagslegt og félagslegt öryggi og stuðla að velferð íbúa á grundvelli samhjálpar.“ Það hefur ýmsa kosti í för með sér að öryggisnet félagslegs öryggis sé tryggt af nærsamfélaginu en þó ber að hafa hugfast að það er ríkið sem er aðili að samningnum en ekki sveitarfélögin og ríkið ber ábyrgð á því að ákvæði samningsins séu virt.

Mannréttindaskrifstofa Íslands

Mannréttindaskrifstofa Íslands var stofnuð í Almannagjá á Þingvöllum hinn 17. júní 1994, á fimmtíu ára afmæli íslenska lýðveldisins. Skrifstofan er óháð og vinnur að framgangi mannréttinda með því að stuðla að rannsóknum og fræðslu og efla umræðu um mannréttindi á Íslandi. 

Valmynd

Skráðu þig á póstlista MRSÍ

Skráðu þig og fáðu fréttir, upplýsingar um ný verkefni og fleira frá okkur.

Mannréttindaskrifstofa Íslands | Kt. 620794-2019

Túngata 14 | 101 Reykjavík | Sími 552 2720 | info[hjá]humanrights.is

Skrifstofan er opin frá 9-12 og 13-16